Minimaliseren van aantal nachtdiensten bij ploegendiensten (Interface) / Pilot

De inconveniëntie of het ongemak van werktijden valt ruwweg in twee soorten te onderscheiden, namelijk gezondheidkundige en sociale inconveniëntie. Het voorliggende vraagstuk laat beide goed zien. De standaard drieploegendienst met nachtarbeid zal om gezondheidkundige redenen niet favoriet zijn. Zeker niet bij een oplopende AOW leeftijd en dus bij langer moeten doorwerken in ploegendienst. Werken in het weekeinde zal om sociale redenen bij sommigen minder favoriet zijn. De keuze zal dus afhangen van enerzijds de waardering die men geeft aan objectief vast te stellen gezondheidkundige aspecten en anderzijds van meer subjectief te bepalen sociale voorwaarden. Wat voor de één een probleem lijkt te zijn, hoeft dat voor een ander helemaal niet te zijn. Bij het nadenken over de vormgeving van het rooster dient een balans gevonden te worden in de verantwoordelijkheid van zowel werkgever als werknemer om fit de finish te halen.

Naast de gewenste duurzame inzetbaarheid van medewerkers is het hebben van een duurzame organisatie van even groot belang. De marktvraag is zodanig dat het werk c.q. de productie in circa 120 uur bedrijfstijd uitgevoerd kan en moet worden. Hier spelen zaken als ordertijd, levertijd, voorraad en kostenbeheer een net zo grote rol als een goed rooster waarin de activiteiten uitgevoerd worden. Een belangrijke vraag bij het zoeken naar een oplossing voor het vraagstuk is: Is het noodzakelijk dat de productie in een vorm van continuwerk wordt uitgevoerd? Het antwoord op die vraag geeft de mogelijke oplossingen aan.

Zoals aangegeven is het vaak zo dat 120 uur bedrijfstijd is vormgegeven door een drieploegendienst. Onderstaand zijn enkele voorbeelden opgenomen.

Drieploegendienst met voorwaartse rotatie van de diensten

In het eerste voorbeeld start de bedrijfstijd op maandagochtend en eindigt deze op zaterdagochtend als de laatste nachtdienst afloopt. In het tweede voorbeeld start de bedrijfstijd op zondagavond met de eerste nachtdienst en eindigt deze op vrijdagavond.

Drieploegendienst met achterwaartse rotatie van de diensten

In de laatste twee voorbeelden is de vormgeving anders, de resultaten zijn gelijk aan die in de eerste twee voorbeelden.

Indien het niet noodzakelijk is om het productieproces in blokken van 24 uur aaneengesloten uit te voeren, dan opent zich een volledig ander mogelijkheid om de 120 uur bedrijfstijd (variabel) in te vullen. Zie de voorbeelden hieronder.

In beide voorbeelden is de nachtdienst volledig verdwenen en is daarvoor in de plaats gekomen het werken in het weekeinde. De roosters dienen als volgt gelezen te worden:
Voorbeeld 1: drie groepen medewerkers starten elk in een eigen regel en na een week zakt men een regel in het rooster. Dat doet men na de tweede week weer en na drie weken heeft iedereen het rooster volledig doorlopen.
Voorbeeld 2: drie groepen van medewerkers starten elk in een eigen rooster en na twee weken zakt men een regel in het rooster. Dat doet men na twee weken weer en na zes weken heeft iedereen het rooster volledig doorlopen.

Beide roosters leveren exact dezelfde bedrijfstijd en gemiddelde werkweek op. De verschillen zitten in de vormgeving van het rooster door de diensten anders te rangschikken. De variabiliteit in de bedrijfstijd kan worden opgevangen door de arbeidstijd per dienst waar nodig aan te passen. In onderstaande tabel zijn hiervan voorbeelden opgenomen.

In vergelijking met een 40-urige werkweek in een standaard drieploegendienst en toename van die werkweek door overwerk in het weekeinde is het verschil dat er geen sprake meer is van nachtdienst en dat bij toe- of afname van de vraag de werkdagen en vrije dagen onaangetast blijven. De variabiliteit zit in de dienst en niet in de dagen. 

In geval van Interface diende zich een aanvullende randvoorwaarde aan bij het ontwerp van een alternatief rooster. Het productieproces bleek geen belemmering voor het opheffen van de nachtdiensten en het invoeren van een rooster met variabele werk- en bedrijfstijden zoals hiervoor beschreven. Het handhaven van de zondagsrust echter wel. Het bedrijf is gesitueerd in een omgeving waar de zondagsrust zoveel mogelijk wordt gerespecteerd. Het model met 7 dagen werken in ochtend- en middagdienst is dus niet zonder meer in te voeren. Om aan die randvoorwaarde tegemoet te komen en tegelijk iets aan het volume nachtarbeid en de variabele behoefte te kunnen voldoen, is naar een alternatief gezocht. Onderstaand zijn enkele voorbeelden opgenomen.

In de voorbeelden is het werken op zondag uitgesloten. Het aantal nachtdiensten is in vergelijk met een standaard drieploegendienst teruggebracht van 5 naar 2 of 3. De nachtdienstnotatie in het rooster dient als volgt gelezen te worden:

Voorbeeld 1 en 2: de eerste nachtdienst vangt aan op maandag 0:00 uur. De tweede nachtdienst op maandag 23:00 uur en de reeks van twee nachtdiensten eindigt op dinsdagochtend 07:00 uur.
Voorbeeld 3: de start is gelijk aan die in de andere voorbeelden. De reeks van drie nachtdiensten eindigt op woensdagochtend om 07:00 uur.

1. Ga bij het verrichten van nachtarbeid in het kader van duurzame inzetbaarheid uit van de vraag of de nachtarbeid noodzakelijk is;

2. Zoek bij het minimaliseren of opheffen van nachtarbeid naar mogelijke verbeteringen in het proces of verdeling van de werkzaamheden over andere tijdstippen van de dag om dit mogelijk te maken. Met andere woorden: is het absoluut noodzakelijk dat bepaalde werkzaamheden ’s nachts uitgevoerd worden;

3. Kijk naar de leeftijd cohorten in uw organisatie en leg die naast de gemiddelde uitstroom in het bedrijf. Wat zijn bij een onveranderde situatie mogelijke gevolgen over een aantal jaren;

4. Geef voorlichting over kwalitatief goede roosters en de bezwaarlijkheid van werken op onregelmatige tijdstippen;

5. Betrek medewerkers bij het zoeken naar oplossingen voor het vraagstuk.